Psycholog sportu: czym jest sportowy talent?

W sporcie ważna jest samodyscyplina, wytrzymałość, odporność na stres i porażkę. Czy z predyspozycjami sportowymi jednak się rodzimy, czy można je skutecznie zbudować na bazie odpowiedniego treningu? O tym jak sport stymuluje umysł dziecka rozmawiamy z psychologiem sportowym Ewą Serwotką.

Każdy ma inne predyspozycje, zainteresowania, ale przecież sport to zdrowie. Czy zatem wszystkie dzieci powinny go uprawiać?

Stronię od słowa ,,powinno" i w takim znaczeniu nie uważam, że każde dziecko ,,powinno uprawiać sport". Takie podejście ,,powinności" może zwiększać presję na dziecku i zmniejszać tzw. motywację wewnętrzną dziecka do aktywności fizycznej. Motywacja wewnętrzna rozumiana jest jako podejmowanie działania (aktywności fizycznej) ze względu na satysfakcję płynącą z samej tej czynności, a nie ze względu na zewnętrzne aspekty. W motywacji wewnętrznej samo działanie jest celem. Oczywiście, to nie znaczy, że nie warto zachęcać dziecka do uprawiania sportu, jednak przymus, nie jest najlepszą drogą w kształtowaniu autonomii nie tylko dziecka, ale również dorosłego.

Zdecydowanie jednak uważam, że warto angażować, zachęcać dziecko do aktywności fizycznej. Sport jest wyjątkową areną możliwości wzrostu osobistego, fizycznego i społecznego dzieci. Poprzez sport dzieci mogą uczyć się panowania nad emocjami , współpracy w zespole, kształtować zaangażowanie w działanie, samodeterminację i koncentrację uwagi.

A czy istnieją dzieci z tzw. umysłem sportowca? A może taki umysł dopiero się "tworzy" pod wpływem bodźców związanych ze sportem?

Od lat trenerzy, naukowcy i inne osoby zaangażowane w sport starają się odpowiedzieć na pytanie: czym jest (jeśli w ogóle, istnieje) talent sportowy, o którym tak często się mówi. W nauce, wyróżniane są predyspozycje do uprawiania aktywności fizycznej, jak również do określonych dyscyplin sportowych - o podłożu morfologicznym, motorycznym, fizjologicznym i psychicznym. Jednak są one tylko jednym z wielu czynników, które wpływają na osiągnięcia w przyszłości. Należy pamiętać, że predyspozycje te poddawane mogą się zmieniać w czasie wraz z rozwojem osoby i pod wpływem rozlicznych czynników. Dodatkowo talent danej osoby bez pracy nad nim i rozwojem może pozostać tylko ,,wewnętrznym potencjałem". W związku z tym, śmiało można wnioskować, że głównymi czynnikami ,,talentu" będą motywacja, zamiłowanie do danej czynności i co za tym idzie- schematy działań: zaangażowanie w zadanie i koncentracja na nim, wytrwałość w dążeniu do celów, wiara we własne możliwości, entuzjazm, cierpliwość. Jednocześnie wymienione predyspozycje są fundamentem, już wcześniej przytoczonej, motywacji wewnętrznej.

Czyli zatem sport dopiero kreuje umysł sportowca?

Na pewno, uprawianie sportu może rozwijać na wielu płaszczyznach. Często mówi się o sporcie jako o szkole charakterów i słusznie. Jednak warto, aby te lekcje były wspierane przez rodziców, trenera i inne ważne osoby w sporcie dziecka. Uczestnictwo w sporcie może uczyć m.in. samokontroli zachowań, współpracy w zespole, zaangażowania w działanie, koncentracji uwagi, bycia ,,tu i teraz".

A czy sport, rywalizacja znacząco wpływają na psychikę dziecka?

Zdecydowanie! Zarówno na psychikę dzieci, jak i dorosłych. Okazuje się, że osoby uprawiające sporty, szczególnie aerobowe, jak bieganie, jazda na rowerze, pływanie, charakteryzują się lepszym nastrojem. Wysiłek tlenowy zmniejsza poziom napięcia psychicznego, zażenowania i złości. Jeśli trening oparty jest bardziej na kooperacji aniżeli rywalizacji pomiędzy dziećmi, podnosi się samoocena tychże dzieci. Nieobecność rywalizacji wzmacnia psychologiczne korzyści uprawiania sportu, zwiększa się samoakceptacja. Natomiast rywalizacja pozwala na wyciąganie dodatkowych lekcji życiowych ze sportu, jak radzenie sobie z porażką czy zachowania zasad fair-play.

Istotna dla długotrwałych korzyści jest systematyka w uprawianiu aktywności fizycznej. Trening powinien również charakteryzować się umiarkowanym poziomem intensywności - aby poprzeczka była na tyle wysoko, aby były wyzwaniem i jednocześnie, aby były w zasięgu możliwości danej osoby.

W Polsce, mimo zatrważających statystyk związanych z otyłością wśród dzieci, ich uczestnictwem w zajęciach z wychowania fizycznego, coraz częściej mówi się o pozytywnych skutkach uprawiania sportu, radości, satysfakcji, jakie mogą z niego płynąć. Ta zmiana społeczna, która wciąż się dzieje została nazwana przez prof. Poczwardowskiego i współpracowników ,,Sportem Pozytywnym". Jest to swego rodzaju system, w którym w którym w dążeniu do planowanego wyniku sportowego akcentowany jest rozwój, zdrowie, wzrost osobisty, dobrostan psychiczny jednostek i grup w niego zaangażowanych. Coraz więcej osób dorosłych angażuje się w aktywność fizyczną - szczególny boom na biegi , triathlon, zumbę w Polsce można obserwować od paru dobrych lat. Takie funkcjonowanie w sporcie rodzica, nauczyciela i innych dorosłych, może wpływać na pozytywną wizję sportu, rozwój pasji, zamiłowanie do aktywności fizycznej wśród dzieci.

Czy są dzieci, które po prostu nie mają "serca" do sportu, którym należałoby dać po prostu dać "święty spokój"?

Potrzeba aktywności fizycznej, eksploracji, jest naturalną potrzebą dzieci. Poprzez ruch dziecko uczy się, poznaje i rozwija, szczególnie w pierwszych latach życia. Pewnie są takie dzieci, które w późniejszym okresie nie przejawiają ciągu do aktywności fizycznej, co nie oznacza, że nie warto również ich do niej zachęcać. Szczególnie, jeśli zdamy sobie sprawę z korzyści, jakie aktywność fizyczna i sport za sobą niosą ,,tu i teraz" oraz, a może przede wszystkim, w przyszłości- niezależnie od tego, czy będą kontynuowali swoją przygodę ze sportem czy nie. W Stanach Zjednoczonych istnieje prężnie działająca organizacja PCA (Positive Coaching Alliance), która akcentuje rozwój życiowy poprzez sport- czerpanie lekcji, nauki, ze swojego uczestnictwa w sporcie z pomocą trenerów i rodziców. Ci drudzy pełnią niezwykle ważną rolę w kształtowaniu pozytywnych postaw do sportu i w sporcie. Okazuje się (idąc za badaniami LaVoi i Babkes- Stellino), że jeśli dzieci spostrzegają swoich rodziców jako umiarkowanie zaangażowanych w ich sport, reagujących pozytywnie na dokonania i zaangażowanie swoich dzieci, zachęcających do doskonalenia umiejętności, częściej okazują szacunek rywalom, unikają marudzenia oraz narzekania na niesprzyjające okoliczności. Działający w zgodzie z ideą Sportu Pozytywnego, rodzice i trenerzy wykorzystują w sporcie elementy zabawy, nowych doświadczeń i rozmów o treningach i zawodach w kategoriach lekcji życiowych.

Natomiast dążenie do doskonałości w wykonaniu zadań trenigowych i startowych, formułowanie swoich celów i marzeń, samodoskonalenie się w odkrywaniu swoich silnych stron i pracy nad słabościami oraz poszerzanie repertuaru umiejętności społecznych (np. współpraca, wzajemne wsparcie) są przykładami jak można ukierunkować doświadczenie siebie w sporcie. Przy odpowiednim poziomie talentu, mądrego prowadzenie przez trenerów, taki młody sportowiec ma szansę na radosną, twórczą, skoncentrowaną i wewnętrznie motywowaną rywalizację.

Ewa Serwotka - www.psycholog-sportowy.eu rekomendowany Psycholog Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Członkini Association of Applied Sport Psychology (AASP) i Polskiego Towarzystwa Psychologicznego

Copyright © Agora SA